Φίλιππος Ηλιού - Πόπη Πολέμη
Ελληνική βιβλιογραφία του 19ου αιώνα
Ηλεκτρονικός κατάλογος

Επιστημονικοί συνεργάτες: Αναστασία Μυλωνοπούλου - Ειρήνη Ριζάκη
Με τη συνδρομή της Σάντρας Βρέττα

Έργο συλλογικό, όπως κάθε βιβλιογραφία μεγάλης πνοής, η ελληνική αναδρομική εθνική βιβλιογραφία του 19ου αιώνα στηρίζεται στη μακρά προεργασία επιφανών ερευνητών και αφανών βιβλιογράφων. Θεμέλιος λίθος της στάθηκε η τρίτομη Ελληνική Βιβλιογραφία 1800-1863 των Δημητρίου Γκίνη και Βαλερίου  Μέξα (Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών, 1939-1957), σε συνδυασμό με τις αλλεπάλληλες σειρές προσθηκών για την ίδια περίοδο, τις οποίες εγκαινίασε ο Κ. Θ. Δημαράς από τις σελίδες του Ερανιστή (περιοδικής έκδοσης του Ομίλου Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού), ενώ στη συνέχεια τη σκυτάλη πήραν κατά κύριο λόγο τα Τετράδια Εργασίας του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

Η Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα, έτσι όπως την σχεδίασε εκ νέου ο Φίλιππος Ηλιού και άρχισε να την πραγματώνει στους κόλπους του Βιβλιολογικού Εργαστηριού, εδράζεται σε όλη αυτή την πλούσια συγκομιδή, αλλά και σαφέστατα διευρύνει τα όρια και τις δυνατότητες. Απτό παράδειγμα, ο μνημειώδης πρώτος τόμος της Ελληνικής Βιβλιογραφίας του 19ου αιώνα. Βιβλία - Φυλλάδια 1801-1818 του Φίλιππου Ηλιού (Αθήνα, Βιβλιολογικό Εργαστήρι - ΕΛΙΑ, 1997): με τις  εκτενείς εσωτερικές περιγραφές όλων των εντύπων της περιόδου, την αποδελτίωση αγγελιών και βιβλιοκρισιών του σύγχρονου τύπου και την ενσωμάτωση κάθε σχετικής πληροφορίας,  προσφέρει στον χρήστη της το συνολικό πλαίσιο για τη μελέτη της παραγωγής και της πρόσληψης του βιβλίου, συνιστώντας έτσι ένα πολυδύναμο εργαλείο για την κοινωνική ιστορία της ελληνικής παιδείας.

Η προσπάθεια αυτή, μέσα σε αντίξοες συνθήκες, απέφερε, επίσης, και την πρώτη συνολική καταγραφή των ελληνικών εντύπων των μεταοθωνικών χρόνων, η οποία συνιστά πλέον μια στέρεη βάση για να επεκταθεί το εγχείρημα σε ολόκληρο τον 19ο αιώνα. Καρπός της μακράς κοινής διαδρομής του Φίλιππου Ηλιού και της Πόπης Πολέμη, η τετράτομη Ελληνική Βιβλιογραφία 1864-1900 (Αθήνα, Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» - ΕΛΙΑ, 2006), με τη συνοπτική αναγραφή 32.156 εντύπων και αναλυτικά ευρετήρια, ήρθε να ικανοποιήσει παλαιότατο αίτημα της ιστορικής και φιλολογικής έρευνας, καθώς η περίοδος αυτή ουδέποτε είχε βιβλιογραφηθεί συνολικά.

Ο παρών ηλεκτρονικός κατάλογος της Ελληνικής Βιβλιογραφίας του 19ου αιώνα αποτελεί την πρώτη συνολική «κατάθεση  δελτίων» σε ηλεκτρονική μορφή ενός έργου εν τω γίγνεσθαι: την πρώτη κωδικοποίηση και συνοπτική παρουσίαση των δελτίων που έχουν συγκεντρωθεί στο Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» και αφορούν τα βιβλιογραφημένα ελληνικά βιβλία, φυλλάδια, μονόφυλλα-δίφυλλα και χάρτες. Αφορούν, με άλλα λόγια, όλα τα βιβλιογραφημένα αυτοτελή έντυπα, σε ελληνική γλώσσα,  που απευθύνονται σε ελληνόγλωσσο αναγνωστικό κοινό.

Για τον τρόπο συγκρότησης τόσο του corpus όσο και των εγγραφών, ο χρήστης του ηλεκτρονικού καταλόγου παραπέμπεται στην εισαγωγή της Ελληνικής Βιβλιογραφίας 1864-1900, καθώς και εδώ πρυτάνευσαν οι ίδιες αρχές. 

Ο ηλεκτρονικός κατάλογος, ο οποίος επιτρέπει πολλαπλές αναζητήσεις, έχει συγκροτηθεί:

• για την περίοδο 1801-1844 με βάση τους τρεις πρώτους τόμους της Ελληνικής Βιβλιογραφίας του 19ου αιώνα
• για την περίοδο 1845-1863 με βάση την Ελληνική Βιβλιογραφία 1800-1863 των Δημητρίου Γκίνη και Βαλερίου Μέξα, καθώς και τις συστηματικές σειρές προσθηκών που ακολούθησαν
• για την περίοδο 1864-1900 με βάση την Ελληνική Βιβλιογραφία 1864-1900 των Φίλιππου Ηλιού και Πόπης Πολέμη.
• ενσωματώθηκαν επίσης εδώ οι εγγραφές που αφορούν τους 15ο-18ο αιώνες, οι οποίες έχουν συγκροτηθεί με βάση την Ελληνική Βιβλιογραφία (1466 ci. - 1800), Αλφαβητική και χρονολογική ανακατάταξις του Θωμά Παπαδόπουλου (: Παπαδόπουλος Α). Οι εγγραφές των προηγούμενων αιώνων κρίθηκαν αναγκαίες για την πληρέστερη τεκμηρίωση και τη διευκόλυνση του ερευνητικού έργου του Βιβλιολογικού Εργαστηριού «Φίλιππος Ηλιού» και παραδίδονται ως ένα ακόμη έργο εν προόδω: σχεδιάζεται η συμπλήρωσή τους, κατά το πρότυπο του 19ου αιώνα, μία ακόμη συμβολή στην αρτίωση της ελληνικής εθνικής αναδρομικής βιβλιογραφίας.

Οι εγγραφές συνοδεύονται από την ένδειξη των βιβλιογραφικών πηγών καθώς και του συνόλου των ελληνικών και ξένων βιβλιοθηκών στις οποίες έχουν εντοπιστεί αντίτυπα του κάθε εντύπου. Επισημαίνεται, επίσης, η ηλεκτρονική διεύθυνση ψηφιοποιημένων αντιτύπων που είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο. Η εγκυρότητα των διευθύνσεων αυτών έχει διαπιστωθεί από το Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» κατά την ημερομηνία ένταξης της εγγραφής στο σύστημα. Οποιαδήποτε αλλαγή αποτελεί ευθύνη του φορέα που συντηρεί το ψηφιακό αρχείο.

Έργο υποδομής, βασικό εργαλείο τεκμηρίωσης για την ιστορική και φιλολογική έρευνα, ο ηλεκτρονικός κατάλογος της ελληνικής βιβλιογραφίας του 19ου αιώνα έχει σχεδιαστεί για να ανταποκρίνεται στις διαρκώς αυξανόμενες και ολοένα πιο σύνθετες ανάγκες. Δυναμική η ηλεκτρονική μορφή, χωρίς να υποκαθιστά το έντυπο –που προσφέρεται καλύτερα για την συνολική εποπτεία, τον στοχασμό και την κατανόηση, την ιστορική κατανόηση των φαινόμενων–, επιδέχεται ωστόσο συνεχείς διορθώσεις, προσθήκες και επεκτάσεις. Η διαρκής ενημέρωση του καταλόγου αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους του Βιβλιολογικού Εργαστηριού «Φίλιππος Ηλιού».
Κάθε υπόδειξη προς την κατεύθυνση αυτή θα είναι άκρως πολύτιμη και κάθε πρόταση συνεργασίας ευπρόσδεκτη.

Το Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» διατηρεί όλα τα νόμιμα δικαιώματα για την αναδημοσίευση ή κάθε είδους αναπαραγωγή του υλικού που διατίθεται μέσω αυτού του διαδικτυακού τόπου.